Genç Cumhuriyet'in Kendini Batı'ya Tanıtma Projesi "Seyyar Sergi" (3)

Fotoğraf 1  Türk sanat ve medeniyet âleminden Garp limanlarına ürünler götüren Seyyar Sergimiz

Kaynak: Resimli Gazete, S 145, 12 Haziran 1926

            Karadeniz Vapuru’nun Avrupa limanlarını ziyaret etmek üzere Türkiye’den ayrıldığı günlerde, Cumhurbaşkanı Gazi Mustafa Kemal’e yönelik İzmir’de gerçekleştirilmesi düşünülen suikast girişimi ülke gündemine bomba gibi düştü. Ülkenin Gazi’ye yönelik suikast girişimi ile meşgul olduğu günlerde Seyyar Sergi Avrupa seyahatinde ilk durağı olan Barselona’ya 21 Haziran tarihinde ulaşmıştı. Resimli Gazete adına seyyar sergide seyahat eden Bedia Celal Hanım’ın gazetesine gönderdiği mektuplarında, Barselona’daki ilk gün hakkında şu ifadelere yer vermişti: “Seyyar Sergi Barselona’da büyük bir rağbete mazhar oldu ve halk üzerinde tasvirimizin pek fevkinde bir tesir yaptı. Sergiyi ziyarete gelen halk o kadar fazla idi ki izdihamdan bir çokları vapura giremediler. Bursa ipekleri, pamuk, tütün umumi alakayı celp eden mevadın başında bulunuyor. Hacı Bekirin şekerleri her türlü tasvirin fevkinde rağbete mazhar oluyor.”^[1]

23 Haziran Çarşamba sabahı Seyyar Sergi, Barselona’dan ayrılarak Cebelitarık Boğazı’na doğru hareket etmişti.^[2] Seyyar Sergi, yaklaşık bir haftalık seyahat sonrası 29 Haziran Salı akşamı Fransa’nın Le Havre limanına varmıştı. Sergi’nin Fransa günlerini aktaran Cumhuriyet gazetesi muhabiri Dündar Bey, serginin Fransızlar tarafından hoş karşılandığını ifade etmişti. Seyyar Sergi, gerek kısa bir süre uğradığı Lyon’da gerekse Le Havre limanlarında, Fransız yetkililer tarafından ilgiyle karşılandı. Fransız makamlar sergi personelinin şehir içinde dolaşımlarına müsaade ettiği gibi, pasaport işlemleri de uygulamadı. Sergi’nin Fransa günlerinde, Türklerin bulunduğu birahaneye giden bir Rum’un, Yunan marşı çaldırması, ufak bir gerginlik yaratmış olsa da, Türklerin oradan ayrılmasıyla birlikte, olay büyümeden önlenmişti. Fakat Le Havre’de kaldığı süre içinde Seyyar Sergi, çok fazla kişi tarafından ziyaret edilmedi. Vapur kaldığı süre boyunca yaklaşık iki bin kişi tarafından ziyaret edilirken, yeterli satış yapılamadı. Yetkililer bu ilgisizliğin nedenini, gelişmiş bir limana sahip olan Le Havre’de, çalışan kesimlerin çok olmasına bağlıyordu.^[3]

Seyyar Sergi, Fransa’nın ardından rotasını İngiltere’nin başkenti Londra’daki Thames Nehri üzerinde bulunan Greenwich limanına çevirdi. Sergi’nin İngiltere ziyaretini ziyaret öncesi okurlarıyla paylaşan The Times gazetesi, Karadeniz Vapuru’nu “Modern Türkiye’nin ürünlerinin görülüp, satın alınabileceği bir ‘Grand Bazaar[Büyük Çarşı]” olarak nitelemiş ve haberin devamında şu ifadelere yer vermişti: “Tezgahlarında Türkiye’nin bütün bölgelerinden ürünler olacak. Ergani’den bakır, Konya’dan afyon, Eskişehir’den jasper, Akik[agate], Lületaşı, Isparta ve İzmir’den halı, Erzurum’dan kehribar[amber], Samsun’dan tütün ve pek çok diğer şey.”^[4] 3 Temmuz Cumartesi günü Seyyar Sergi, Londra şehrine ulaştı. 5 Temmuz Pazartesi günü itibariyle sergi İngiliz halkının ziyaretine açılmıştı. İngilizlerin sahilden sergiye rahatça ulaşması adına Osmanlı Bankası üç adet istimbot kiralamıştı. The Times gazetesine demeç veren Rufi Bey, “Savaştan beri Batı Avrupa kamuoyunun Türkiye’yi geri kalmış ve medeni olmayan bir ülke olarak gördüğünü; Bu geminin bu algıyı yıkmak ve Türk ürünlerinin herkesle rekabet edebileceğini göstermek adına düzenlediğini” ifade etmişti.^[5] İngiltere ziyareti sonrası Londra’dan ayrılan sergi, 10 Temmuz Cumartesi gecesi Hollanda’nın Amsterdam şehrine uğramış; üçüncü günü akşamı Hamburg’a gitmek üzere limandan ayrılmıştı. Seyyar Sergi, 14 Temmuz Çarşamba akşamı Almanya’nın Hamburg Limanına demirledi. Geminin yanaşacağı rıhtım baştan başa Türk bayrakları ve çelenklerle donatılmıştı^[6]. Sergiyi, Türk Büyükelçisi Kemaleddin Sami Paşa ve Ziraat Vekili karşılamıştı. Sergi’nin gelişi dolayısıyla yapılan resmi programa Hamburg Valisi ile şehrin ileri gelen yöneticileri yanında Alman Dışişleri ile İktisat Bakanlıklarından birer temsilci bulunmuştu. Karşılıklı yapılan konuşmaların ardından Alman temsilcilere Türk kahvesi ikram edilmişti. Törenin ardından sergi ziyarete açılmıştı. Alman ziyaretçiler en fazla tütün çeşitlerine ilgi göstermişlerdi. Almanya, ithal edilen işlenmiş tütün ürünlerine yüklü bir vergi politikası uygulamaktaydı. Ülke içinde üretimi yapılan sigaraların çoğunda Türk tütünü kullanılmaktaydı ve Türk tütünü Almanya içinde meşhurdu. Serginin gelişi nedeniyle Alman Gümrük idaresi alınacak bir veya iki parça üründen gümrük vergisi almamaya yönelik bir karar almıştı. Bu nedenle de sergiyi ziyaret edenler, Türkiye’deki fiyatı üzerinden verilen, ucuz ama kaliteli tütün ürünlerine yoğun ilgi göstermişlerdi. Hatta bazı ziyaretçilerin aldıkları fazla ürünleri elbiselerinde saklayarak, gümrük kontrolünden kaçırmaya yeltendikleri görülüyordu.^[7] Dört gün boyunca Hamburg limanında kalan ve Almanlarda olumlu bir intiba bırakan Seyyar Sergi, İsveç’e gitmek üzere Almanya’dan ayrılmış, 22 Temmuz günü Stockholm’e varmıştı. Seyyar Sergi’ye ilişkin İsveç gazetelerinde sık sık haberlere yer verilmişti.^[8] İsveç’te geçen günlerin ardından, Rusya’ya gitmek üzere ayrılan sergi, 28 Temmuz’da önce Kronstadt ardından Leningrad şehrine varmıştı.

Sergiyi karşılamak üzere Moskova konsolosumuz Suat Bey ile İkinci Katip Behçet Bey, Baş Katip Bedi Bey’in eşi Afife Hanım ile Türk işadamlarından oluşan bir ekip hazır bulunmuştu. Ruslar adına sergiyi karşılamaya Leningrad Ticaret Odası Başkanı ile Genel Sekreteri gelmişti.

Tören sırasında Ruslar tarafından hararetli konuşmalar yapılırken; Seyyar Sergi’nin Türkiye ile Sovyetler Birliği arasında iktisadi ilişkilerin gelişimine hizmet edeceğini beyan etmişlerdi. Rusların ardından Türk-Rus Şirketi adına Galip Kemal Bey Fransızca, Rufi ve Galip Bahtiyar Beyler Türkçe birer konuşma yapmışlardı. Sergi ile seyahat eden Gaziantep Milletvekili Remzi Bey’de Rusların dostluk mesajlarına cevaben aynı tonda bir konuşma yaparak; iktisadi alanda başlayan ilişkilerin siyasi alanda da artarak devam etmesi gerektiği üzerinde durarak; Karadeniz Vapuru’nun Türkiye’den Rusya’ya selam getirdiğini ifade etmişti. O gün sergi sınırlı sayıda misafir tarafından ziyaret edildi. İlk gece şehrin büyük salonunda sergi personeli şerefine bir müsamere düzenlenmişti.^[9]