Çökertme türküsü ve bir zulmün hikayesi.
Tek reisimiz Atatürk'ü bir kez daha saygıyla anıyorum...
" Osmanlı’nın son dönemlerinde, giderek artan dış borçlar ödenemeyince, yabancı alacaklılar 1883 yılında “Duyun-u Umumiye” adı altında alacaklarını tahsil edecek bir özel idare kurdular. ( Tam adı: Memalik-i Şahane Duhunları Müşterekül Menfaa Reji Şirketi.)
Duyun-u Umumiye, vergi gelirlerine el koyarak, yeni vergiler koyarak, bir yandan alacaklarını tahsil ederken bir yandan da Limanları, telefon ve elektrik idarelerini, yabancı şirketlere bölüştürüyorlardı.
Osmanlı “Yaprak Tütün ve Müskirat İşletmesi” de “Reji” adlı bir yabancı konsorsiyuma devredildi.
Reji, nerede ve ne kadar tütün ekileceğine karar veriyor, fiyatı kendi belirliyordu. Ama, çaresiz kalan tütün ekicileri yine de tütün ekiyor ve pazarda ya da gizli olarak satıp geçimini sağlamaya çalışıyordu. Reji İdaresi bu kaçağı önlemeye çalışıyor ama başaramıyordu.
Bunun üzerine, padişah, II. Abdülhamit’ten yeni bir imtiyaz alarak KOLCU Kuvvetleri ( Silahlı Özel Güvenlik ) kurdular! Kolcular, genellikle – deyim yerindeyse- ipten kazıktan kurtulmuş eski sabıkalılardan kuruldu!
Osmanlı üreticisi ürettiği tüm tütün, tuz ve alkolü Rejinin belirlediği fiyattan Reji idaresine vermek zorundaydı. Köylü Rejiden izinsiz kendi içeceği tütünü saklayamazdı. Köylü kendi içecegi tütünü önce Rejiye 3 kuruşa verir sonra 10 kuruşa geri alırdı. Bir köyden başka bir köye izinsiz tütün ve tuz taşımanın cezası çok ağırdı. Rejinin kendi silahlı korucuları vardı. Kolcu sayısı 1887 yılında 3600 idi. Bu sayı 1897 yılında 6700’e yükselmişti. Ayrıca, 1889 yılında kaçakçılıkla mücadele edebilmek için üç kruvazör satın almıştı. Bazı kaynaklar Reji kolcularının 20.000 nin üzerinde Osmanlı köylüsünü vurarak öldürdüğünü yazarlar.
Çökertme türküsü ve oyunu da kolculara karşı tepkinin bir ifadesidir. Reji kolcularının zulmünden kaçan köylü dağa çıkıyor eşkıya oluyordu.
Cumhuriyetin ilanından iki yıl sonra 26.2.1925 gün ve 588 sayılı yasa ile, “istihlaki dâhiliyeye mahsus tütün mubayaası, işletilmesi ve tütün ve sigara imali ve satılmasıyla tütüne müteallik sair umur... doğrudan doğruya Hükümetçe ifa edilir” düzenlemesini getirdi. Hükümetle Reji Şirketi arasında yapılan anlaşma ile Reji’nin bütün hak ve yükümlülükleri 4 milyon Fransız Frankına 1 Mart 1925 günü itibariyle Devletçe satın alındı. Yani devletleştirildi- millileştirildi. Böylece Türkiye Cumhuriyeti Osmanlı Devletinden devraldığı bir kamburdan daha kurtuldu.
9 Haziran 1930 gün ve 1701 sayılı yasa ise 588 sayılı yasanın yerini aldı. 1928-1932 döneminde Tütün, Tuz ve Alkollü İçkiler (Müskirat) İnhisarlar İdareleri ayrı ayrı faaliyet gösteriyordu. Bu kuruluşlar 1932 yılında birleştirilerek İnhisarlar Umum Müdürlüğü adını aldı.
Cumhuriyet’in ilk 15 yılı, yabancıların eline geçen şirketlerin satın alınmasıyla geçti.
REJİ idaresi de, “bedeli ödenerek” def edildi ve
1946 yılında ise Tekel Genel Müdürlüğü’ne dönüştü. Maalesef daha sonra Tekel İdaresi de özelleştirildi. "