Tuluat Ustası İsmail Hakkı Dümbüllü

"Halk komiği" adıyla da tanınan, orta oyunu ve tuluat sanatçısı Dümbüllü, II. Abdülhamid'in silahşorlarından Zeynel Abidin Efendi ile Fatma Azize Hanım'ın oğlu olarak 1897'de Üsküdar'da Süleymanağa Mahallesi'nde doğdu.

Sanatçı, Üsküdar İttihat-ı Terakki Mektebi'ni bitirdikten sonra başladığı askeri ortaokuldan, tiyatro merakı nedeniyle üçüncü sınıfta ayrıldı.

Önceleri amatör olarak Karagöz Hüseyin'in sahnesinde oynayan Dümbüllü, profesyonel oyunculuğa ise Kel Hasan'ın tiyatrosunda sahneye çıkarak başladı. Özgün ses tonu, saf görünüşü ve sevimli mimikleriyle izleyicilerin gönlünde yer edinen sanatçı, 30 yaşına kadar Kel Hasan'ın yanında çalışarak tuluat geleneğini öğrendi.

Dümbüllü ismini "Dümbüllü" adlı kantodan alan sanatçı, yaptığı bir açıklamada şunları söylemişti:

"Peruz Hanım vardı kantocu, Samran'dan evvel. Bu Peruz Hanım o zamanın en birinci kantocusuydu. Beste yapar, güftesini de kendisi yazardı. Dümbüllü diye bir kanto söylerdi. Buna bir gazel ilave ederek söylemeye başladım. 'Dümbüllü, Dümbüllü, gabarala, mabarala Dümbüllü' diye oynardık. Böylece Dümbüllü adı üzerimde kaldı."

İsmail Hakkı Dümbüllü, Tevfik İnce ile kendi topluluğunu kurarak, 1928'de Direklerarası'ndaki Hilal Tiyatrosunda perde açtı, 1933'ten sonra ise Anadolu turnelerine çıktı.

"Ayşem", "Cebe Gitti", "Bülbül" adlı operetlerde de oynayan sanatçı, Naşid Özcan'ın ölümünün ardından geleneksel tiyatronun en ünlü adı oldu ve orta oyunu geleneğini tek başına sürdürdü.

Dönemin ünlü orta oyuncuları Kavuklu Hamdi, Abdi, Küçük İsmail ve Abdürrezak ile de çalışan usta sanatçı, 1967'de verdiği bir röportajda, orta oyununun zorluklarına değinerek, "Bakmayın siz zamane züppelerinin orta oyununa dudak bükmelerine. Orta oyunu, insanı sahne oyunundan çok hem de pek çok yorar. Perdesi yoktur, kapanmaz, dinlenemezsin. Dekoru yoktur, arkasına saklanamazsın. Üstelik sahne oyununda sıra öyle habire dönüp dolaşıp sana gelmez. Zaman zaman sahnede hiçbir şey söylemeden uzun uzadıya oturduğun olur." ifadelerini kullanmıştı.

Dümbüllü, 1947'de sinemaya adım attı. Sanatçı, 1947'de "Dümbüllü Memiş", 1948'de "Dümbüllü Macera Peşinde" ve "Keloğlan" filmlerinde başrol oynadı, 1950'de "Harman Sonu", 1952'de "İncili Çavuş", 1951'de "Ne Sihirdir Ne Keramet" ve "Sihirli Define" adlı filmlerde ününü pekiştirdi.

Kel Hasan'dan orta oyunu konusunda öğrendiklerini kendi kişiliğiyle sentezleyerek oluşturduğu "Dümbüllü tarzı"nı hem sahnede hem de perdede sergilemeyi sürdüren sanatçı, 1953'te "Kırk Gün Kırk Gece", 1954'te "Mihrimah Sultan", 1956'da "Dümbüllü Tarzan" filmlerinde oynadı.

Dümbüllü, filmlerinde, ustalarına saygı niteliğinde, "Kavuklu Hamdi'den Kel Hasan'a, Manakyan'dan Naşit'e, Peruz Hanım'dan Samran'a kadar, işte geldik gidiyoruz. Bundan sonra gülüp eğlenirken bizi de arada bir hatırlayın. Haydi Allah'a ısmarladık." repliğine yer verdi.

Hocası Kel Hasan Efendi'nin orta oyununu temsil eden fes ve kavuğunu ustasından devralan Dümbüllü, 1968'de kavuğunu tiyatro ve sinemada canlandırdığı başarılı karakterlerle büyük beğeni kazanan Münir Özkul'a devretti. Jübilesini yaparak tiyatroyu bırakan sanatçı, sanattan kopmayarak zaman zaman sahneye çıkmayı ve radyo oyunlarında yer almayı sürdürdü.

Tiyatro oyuncuları arasında geleneksel bir törenle devredilmeye devam eden kavuğu, 1989'da Ferhan Şensoy, 2016'da Rasim Öztekin, 2020'de ise Şevket Çoruh devraldı.

Yaşadığı dönemde halk tiyatrosuna yönelik ciddi eleştirilerde de bulunan Dümbüllü, "Şimdi halk tiyatrosu dedikleri şeyi görmek için ihtiyarlık, hastalık demem, yollara düşerim. Aman efendim nerede bizim zamanın halk tiyatrosu, nerede bu. Şimdikilerin işi gücü hükumete taş atmak, o kadar. Bir evvelkiler için söylediklerini, isim değişikliği yapıp tekrarlıyorlar. Sonra da buna halk tiyatrosu diyorlar." değerlendirmesinde bulunmuştu.

Tuluata dayanan orta oyununun son önemli temsilcisi sayılan Dümbüllü adına, Karagözcüler ve Ortaoyuncular Derneğinin 1980'de koyduğu "En Başarılı Güldürü Sanatçısı" ödülünün ilkini Münir Özkul, 1987'de verilen ödülü ise Suna Pekuysal aldı.

Geçirdiği trafik kazasından bir ay sonra 5 Kasım 1973'te hayatını kaybeden sanatçının cenazesi, Üsküdar'da Karacaahmet Mezarlığı'na defnedildi.

Usta yazar Haldun Taner, bir röportajında Dümbüllü ile ilgili şunları söylemişti:

"Dümbüllü bir kere tam bir halk çocuğudur, İstanbul kenar mahallesinin pek seveceği, pek benimseyeceği, özdeşleşebileceği bir halk çocuğudur. İstanbullu olmamasına rağmen. Onun devamlı partneri Tevfik İnce ise halis bir İstanbulludur. Dili de Aksaray-Beyazıt çevresinin tipik İstanbul Türkçesidir. Dümbüllü'nün fizik yapısının da sahnedeki sempatisine büyük faydası olmuştur. Bizim halkımız Dümbüllü'nün kaşlarını oynatmasına, kaşlarıyla gülmesine, kızmasına, şaşırmasına alışmıştır. Dümbüllü'nün sesi, konuşma tarzı taklit edilemezdi. Bunlar dışında ustalarından da birtakım kolpalar öğrenmiştir ve bunları meczederek bildiğimiz haline getirmiştir."

İsmail Hakkı Dümbüllü'nün oynadığı filmler şöyle:

"Kızılırmak-Karakoyun", "Kılıbıklar", "Dümbüllü Macera Peşinde", "Keloğlan", "Sihirli Define", "Harman Sonu Dönüşü", "Ne Sihirdir Ne Keramet", "İncili Çavuş", "Dümbüllü Sporcu", "Vur Patlasın Çal Oynasın", "Yıldızlar Revüsü", "Kırk Gün Kırk Gece", "Canlı Karagöz", "Nasreddin Hoca ve Timurlenk", "Dümbüllü Tarzan", "Bayram Gecesi", "Fındıkçı Gelin", "Şeytan Mayası", "Gol Kralı Cafer", "Ekmek Parası", "Temem Bilakis", "Nasreddin Hoca", "Serseri Aşık", "İstanbul Kazan Ben Kepçe", "Kanlı Nigar", "Afacan Küçük Serseri", "Nasreddin Hoca"